Wikisłownik

Wikisłownik:Zwukowe pismo

Zwukowe pismo wotpowěduje Mjezynarodnemu fonetiskemu alfabetej (Mfa, tež znaty jako API a IPA).

Tuta lisćina podawa powšitkowne prawidła wurjekowanja. Hladajo pak na to, zo je zakład hornjoserbskeho prawopisa etymologija, potajkim pochad słowa a nic zwukowy system dźensnišeje rěče, dyrbi so kedźbliwje z tutymi prawidłami wobchadźeć. Dalši problem je, zo njeeksistuje za hornjoserbšćinu normowane wurjekowanje (ortoepija). Tu podate prawidła su tuž namjet za kompromis; wurjekowanje ma tak daloko kaž móžno wotpowědować dźensnišej praksy (kiž so wot jednotliwca k jednotliwcej chětro rozeznawa). Wobkedźbujće tež diskusiju.

Słowny akzent (přizwuk) leži w hornjoserbšćinje zwjetša na prěnjej złóžce ze slědowacymi wuwzaćemi:

Někotre stare kompozita maja přizwuk na druhim elemenće: lět'stotk, woko'mik
Nowše požčonki na -ěrować a -ować maja akzent zasadnje před -ować: re'agować, gra'tulować, ko'pěrować
Słowa cuzeho pochada, kiž su přez němčinu sposrědkownjene, maja akcent před prěnim serbskim elementom (sufiksom abo kóncowku): agen'tura, agi'tacija, mini'sterstwo, proce'sjón (nulowa kóncowka w nominatiwje)

W słownych skupinach ćehnje prepozicija husto (před jednozłóžkowym substantiwom přeco) akcent na so: 'ke mni, 'na wšo, 'do šule, 'na zahrodźe, 'na polu, 'do města, 'za tebje


Wokale

wobdźěłać
  pismik MFA-znamjo unicode-
kod(y) 		přispomnjenja přikłady
wokale
a [a] U+0061 amarylis [ama'ʀɨlʲis]; amacona [ama'cona]; Jan [i̯an]; dowěra ['dou̯ʲɪʀa]
e [ɛ] U+025B erotiski [ɛ'ʀotiski]; wjesele ['u̯ʲɛsɛlɛ]; měsačkowe swětło ['mʲɪsačkou̯ɛ 'su̯ʲɪtu̯ɔ]
[eʲ] U+0065, U+02B2   před mjechkim konsonantom (nje přeco) - [e] před j pšeńčnišćo ['pšeʲnčnʲiščɔ]; žedźba ['žeʲʥba]; rejować ['ʀei̯ou̯ač]
ě [ʲɪ] U+02B2, U+0268 wurjekowanje [ʲɪ] abo [ʲɨ] šćěkać so ['ščʲɪkač sɔ]; zrěbc [zrʲɪbc]; wětr [u̯ʲɪt]
[eʲ] U+0065, U+02B2 před mjechkim konsonantom (nje přeco) běžeć ['beʲžeč]; lěćeć ['leʲčeč]
i [i] U+0069 na spočatku słowa, po wokalu, po syčawce a po d a t   intimita [in'timʲita]; intuicija [intu'icii̯a]; ržišćo ['žʀiščɔ]; najrjeńši ['nai̯ʀeʲnši]
[ʲi] U+02B2, U+0069 po druhich konsonantach wišnička ['u̯ʲišnʲička]; sonina ['sɔnʲina]; idyliski [idɨlʲiskʲi]
o [ɔ] U+0254 oaza ['ɔaza]; somotowa ['sɔmotou̯a]; zrěbjo ['zʀeʲbʲɔ]
[o] U+006F před labialom b, p, m, w, ł a welarom k, h, ch owulacija [ou̯ulaciʲa]; sołobik ['sou̯obʲik]; Šunow ['šunou̯]
ó [ʊ] U+028A zlóštna ['zlʊštna]; hódnosć ['hʊdnɔsč]; něchtó ['nʲɪxtʊ]
u [u] U+0075 uniwersum [uni'u̯ɛʀzum]; burunduk ['buʀunduk]; naju ['nai̯u]
y [ɨ] U+0268 ypsilon [ɨpsilɔn]; sylny ['sɨlnɨ]; kuzłorjany ['kuzu̯ɔʀʲanɨ]; ty [tɨ]

Konsonanty

wobdźěłać
  pismik MFA-znamjo unicode-
kod(y) 		přispomnjenja přikłady
konsonanty b [b] U+0062 baba ['baba]; swoboda ['su̯obɔda]; wutroba ['u̯utʀɔba]
[bʲ] U+0062, U+02B2 běłonka ['bʲɪu̯ɔŋka]; Lubina ['lubʲina]; bjezporočna ['bʲɛzpoʀɔčna]
[p] U+0070 na kóncu słowa a před njespěwnym konsonantom dub [dup]; hubka ['hupka]
c [c] U+0063 (w zapadoeuropskich zwukowe pisma zwjetša [ʦ]1) cyrčeć ['cɨʀčɛč]; micka ['mʲicka]; róžica ['ʀʊžica]; nóc [nʊc]
[k] U+006B w někotrych cuzych słowach combo ['kombɔ]; cancan ['kãkã]; clou [klu]
č [č] U+010D (w zapadoeuropskich zwukowe pisma zwjetša [ʨ] abo [ʧ]1) čornak ['čɔʀnak]; słónčina ['su̯ʊnčina]; ečebeč ['ɛčɛbɛč]
ć [č] U+010D ćěšić ['čɪšič]; dźěćatko ['ʥɪčatkɔ]; łoskotać ['u̯oskotač]
d [d] U+0064 dowěranc ['dou̯ʲɪʀanc]; diamant [dia'mant]; mjedowa pčołka ['mʲedou̯a 'pčou̯ka]
[t] U+0074 skónc słowa a před njespěwnym konsonantom dźěd [ʥɪt] ; měd [mʲɪt]; zadk [zatk]
dź [ʥ] U+02A5 Dźiwona ['ʥiu̯ɔna]; dźeć so [ʥɛč sɔ]; hwězdźina ['fʲɪzʥina]; hudźba ['huʥba]
[č] U+010D skónc słowa hódź ['hʊč]; mjedwjedź ['mʲɛdu̯ʲeč]
f [f] U+0066 flirtować ['fliʀtou̯ač]; fifolić ['fʲifɔlʲič]; choreograf [kʰɔʀɛogʀaf]
[fʲ] U+0066, U+02B2 před i, ě, j fijałka ['fʲii̯au̯ka]; fjordaty [fʲɔʀdatɨ]
g [g] U+0067 gracilna [gʀacilna]; gagotać ['gagɔtač]; gig [gʲig]
[gʲ] U+0067, U+02B2 před i, e, ě, j gitara [gʲtaʀa]; gigotač ['gʲigɔtać]; agilna [agʲilna]
h [h] U+0068 před wokalom hubkować ['hupkou̯ać]; horda ['hɔrda]; piha ['pʲiha]; bohowka ['bɔhou̯ka]
[hʲ] U+0068, U+02B2 před i, e, ě, j himbjer ['hʲimbʲɛʀ]; hibićiwy ['hʲbʲičiu̯ɨ]
[] před konsonantom hromadźe ['ʀɔmaʥɛ]; zahroda ['zaʀɔda]; zejhrawać ['zei̯ʀau̯ač]; přibrjóh ['pšibʀʲʊ]
hw [f] U+0066 móžne wurjekowanje tež [v] hwězdnišćo ['fʲɪzdnʲiščɔ]; hwizdnyć ['fʲizdnɨč]
ch [x] U+0078 chachotać ['kʰaxɔtač]; pachoł ['paxou̯]; dych [dɨx]; moch [mʊx]
[xʲ] U+0078, U+02B2 chichotać ['kʰʲixʲɔtač]; mjechka ['mʲɛxʲka]; rumpodich ['ʀumpɔdixʲ]
[kʰ] U+006B, U+02B0 na spočatku bazisoweho morfema před wokalom
= na spočatku słowa a po prefiksu 		charisma [kʰaʀʲisma]; chrobliwy ['kʰʀɔblʲiu̯y]; přechodźowanka ['pšɛkʰɔʥou̯aŋka]
[kʲʰ] U+006B, U+02B2, U+02B0 chětrować [kʲʰɪtʀou̯ač]; chichot ['kʲʰixʲɔt]; přichilnosć [pšikʲʰilnɔsč]
j [i̯] U+0069, U+032F jasna ['i̯̯asna]; gracija [gʀacii̯̯a]; majkać ['mai̯̯kač]; mój [mʊi̯̯]
[ʲ] U+02B2 mjez předchadnym konsonantom a slědowacym wokalom njebjesa ['nʲɛbʲɛsa]; njewjesta ['nʲɛu̯ʲɛsta]; wobjimanje ['wɔbʲimanʲɛ]
k [k] U+006B kwětka ['ku̯ʲɪtka]; krasnolinka ['kʀasnɔlʲiŋka]; pupk [pupk]; konik ['kɔnʲik]
[kʲ] U+006B, U+02B2 před i, ě, j kěrimyri ['kʲɪʀʲimɨʀʲi]; wobškitać ['u̯ɔbškʲitač]; běłki ['bʲɪu̯kʲ]
ł [u̯] U+0075, U+032F Łužica ['u̯užica]; čerwjenozłota ['čɛʀu̯ʲɛnɔzu̯ɔta]; kužoł ['kuzou̯]
l [l] U+006C lubosć ['lubɔsč]; dźećelnišćo ['ʥɛčɛlnʲiščɔ]; malena ['malɛna]; tučel ['tučɛl]
[lʲ] U+006C, U+02B2 před i, ě, j nalěćo ['nalʲɪčɔ]; holičo ['hɔlʲičɔ]; rozwjeselić so ['ʀɔzu̯ʲɛsɛlʲič sɔ]
m [m] U+006D morjo ['mɔʀʲɔ]; somot ['sɔmɔt]; acuromódry ['acuʀɔmʊdʀɨ]; šum [šum]
[mʲ] U+006D, U+02B2 před i, ě, j mjetel ['mʲɛtɛl]; směwkać so ['smʲɪu̯kač sɔ]; domizna ['dɔmʲizna]
n [n] U+006E nadro ['nadʀɔ]; dźiwokrasny ['ʥiu̯ɔkʀasnɨ]; són [sʊn]
[nʲ] U+006E, U+02B2 před i, ě, j njetopyrička ['nʲɛtɔpɨʀička]; něžna ['nʲɪžna]; sonić ['sɔnʲič]
[ŋ] U+0272 před g, k pink [pʲiŋk]; ćěšenk ['čɪšɛŋk]; gingawa ['gʲiŋau̯a]
ń [i̯n] U+0069, U+032F, U+006E pleńčić so ['plei̯nčič sɔ]; wóń [u̯ʊi̯n]; baseń ['basei̯n]
p [p] U+0070 powabna ['pou̯abna]; sprawna ['spʀau̯na]; galop [galɔp]
[pʲ] U+0070, U+02B2 před i, ě, j jandźel pěston [i̯anʥɛl pʲɪstɔn]; pihawy ['pʲihau̯ɨ]; pjeršćeń ['pʲɛʀščei̯n]
r [ʀ] U+0280 ryzak ['ʀɨzak]; truskalca ['tʀuskalca]; ryćer ['ʀɨčɛʀ]
[ʀʲ] U+0280, U+02B2 před i, ě, j drěmać ['dʀʲɪmač]; dowěrić ['dou̯ʲɪʀʲič]; rjanolinka ['ʀʲanɔlʲiŋka]
ř [š] U+0283 po p, k překulić so ['pšɛkulʲič sɔ]; křiwicata ['kšiu̯ʲicata]
tř [č] U+010D wětřik ['u̯ʲɪčik]; třěšnja ['čɪšnʲa]
[c] U+0063 třipřežna ['cipšɛžna]; chětře ['kʲʰɪcɛ]
s [s] U+0073 sensualny ['sɛnsualnɨ]; žónska ['žʊnska]; Wenus ['u̯ɛnus]
[z] U+007A na spočatku słowow němskeho pochada sakski ['zakskʲi]
š [š] U+0283 (w zapadoeuropskich zwukowe pisma zwjetša [ʃ]1) škowrončk [škou̯ʀɔnčk]; wokošić [u̯ɔkɔšič]; běłuš [bʲɪu̯uš]
t [t] U+0074 (t) tigrica [tigʀʲica]; přećelstwo ['pšɛčɛlstu̯ɔ]; pirueta [pʲiʀuɛta]; łoskot ['u̯ɔskɔt]
w [u̯] U+0075, U+032F wobkuzłaca ['u̯ɔbkuzu̯aca]; ćmowočerwjeny ['čmou̯ɔčɛʀu̯ʲɛnɨ]; dźiw [ʥiu̯]
[u̯ʲ] U+0075, U+032F, U+02B2 před i, ě, j wěsće ['u̯ʲɪsčɛ]; wišnina ['u̯ʲišnʲina]; wjewjerčka ['u̯ʲɛu̯ʲɛʀčka]
wł [u̯] U+0075, U+032F włosy ['u̯ɔsɨ]
z [z] U+007A zalubowany ['zalubou̯anɨ]; złotušk ['zu̯ɔtušk]; hwězda ['fʲɪzda]
[s] U+0073 skónc słowa bóz [bʊs]
ž [ž] U+0292 (w zapadoeuropskich zwukowe pisma zwjetša [ʒ]1) žona ['žɔna]; žołma ['žou̯ma]; ržišćo ['ržiščɔ]; masaža [masaža]
[š] U+0283 skónc słowa wusmuž ['u̯usmuš]; dokelž ['dɔkɛlš]; muž [muš]
  • 1Tuchwilu wužiwa hišće wulka ličba awtomatisko dowožowanych nastawkow te znamja.


Dalše znamja

wobdźěłać
  pismik MFA-znamjo unicode-
kod(y) 		přispomnjenja přikłady
dalše
znamja 		['] přizwukowe znamjo: slědowaca złóžka njese hłowny akcent; zwjetša je to prěnja złóžka žida (ŽI-da) ['žida]; łastojčka (ŁAS-tojč-ka) ['u̯astɔi̯čka]; kuzłapołna (KUZ-ła-poł-na) ['kuzu̯apou̯na]
ale z někotrymi wuwzaćemi (hlej horjeka, zawodne přispomnjenja) frotěrować (fro-TĚ-ro-wać) [frɔ'tɪrɔu̯ač]; fonetika (fo-NE-ti-ka) [fɔ'nɛtika]; wokomik (wo-ko-MIK) [u̯ɔkɔ'mʲik]
jednozłóžkowe słowe so pisaja bjez přizwukoweho znamja spěw (SPĚW) [spʲɪu̯]
[ ̣] U+0323 woznamjenja złóžkotworne zwuki nukl [nukḷ]
[ ̯] U+032F woznamjenja njezłóžkotworne zwuki wiła ['u̯ʲiu̯a]; bajkojty ['bai̯kɔi̯tɨ]


Referency a dalše informacije

wobdźěłać
Z "https://hsb.wiktionary.org/w/index.php?title=Wikisłownik:Zwukowe_pismo&oldid=10980"